Verslag excursie Vrijheidsmuseum 21 mei 2023
Na wat aanloopproblemen bij de start vertrekken we – iets later dan gepland – op zondag 21 mei vanaf Villa Ganita naar het Vrijheidsmuseum in Groesbeek. Gelukkig zijn we wel op de afgesproken tijd bij het museum waar de anderen al staan te wachten. Zij zijn rechtstreeks naar het museum gereden. Wanneer we binnenkomen worden we netjes opgevangen door een medewerker. Hij houdt ook het inleidende gesprek waarin hij vertelt waar we een en ander kunnen vinden in het museum. Vervolgens kondigt hij een kort filmpje aan. Na dat introductiefilmpje dat diverse beelden uit de oorlog laat zien, geeft Geert Visser uitleg over hetgeen hij zal gaan vertellen tijdens onze rondgang. Hij zal op een vijftal punten verspreid door het museum kort iets uitleggen over de oorlog in ons land.
De Eerste Wereldoorlog (1914-1918)
De Tweede Wereldoorlog is niet te begrijpen zonder kennis van de afloop van de eerste wereldbrand. Daarom gaat het bij de eerste vitrines over die oorlog. Twee grote groepen verbonden landen staan tegenover elkaar. Aan de ene kant de Centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en daarbij ook Bulgarije en Turkije). Aan de andere kant de Geallieerden (Engeland, Frankrijk, Rusland en hun bondgenoten). Duitslands plan is: We pakken eerst Frankrijk; dat lukt ons in zes weken en daarna met volle kracht naar Rusland. Het moet een Blitzkrieg worden, maar het wordt een loopgravenoorlog (Sitzkrieg). De Amerikanen zijn neutraal maar nadat de Duitsers in 1915 een passagiersschip met Amerikaanse burgers torpedeert, waarbij in totaal 1100 mensen omkomen, zijn zij ook in de oorlog met de Duitsers. Nederland blijft in de oorlog neutraal. De Duitsers verliezen de oorlog en worden zwaar gestraft. Ze krijgen de schuld van de oorlog, moesten veel gebied afgeven en grote herstelbetalingen doen.
Dit alles brengt in het begin van de jaren twintig een grote economische crisis in Duitsland met een enorme inflatie. Dat is in een vitrine te zien aan de bankbiljetten van bijv. 50 miljard Reichsmark en de prijs van een brood van 203 miljard RM in november 1923. Hitler die gewond was geraakt en aan het eind van de oorlog in het ziekenhuis lag, wil wraak. Met een staatsgreep in 1923 probeert hij de regering omver te werpen. Dat mislukt; hij wordt gearresteerd en krijgt een gevangenisstraf van vijf jaar waar hij maar negen maanden van uitzit. In die tijd schrijft hij het eerste deel van Mein Kampf – te zien in een andere vitrine – waarin hij zijn politieke ideeën zoals de Jodenhaat, de afkeer van het communisme en het streven naar Lebensraum uiteenzet.
De Tweede Wereldoorlog (1939-1945)
In 1933 komt Hitler door verkiezingen aan de macht. In 1935 mag Saarland zelf beslissen of het bij Duitsland of Frankrijk wil horen. Saarland kiest voor Duitsland. In 1938 komt ook Oostenrijk erbij en in 1939 heel Tsjechië. Op 1 september 1939 valt hij Polen binnen en begint de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor heeft Hitler een niet-aanvalsverdrag met Rusland afgesloten. Als gevolg van de inval in Polen hebben Engeland en Frankrijk Hitler de oorlog verklaard. In mei 1940 valt hij Frankrijk aan, tegelijk met Nederland en België. Nederland capituleert na vijf dagen, Frankrijk sluit een wapenstilstand op 22 juni. Het niet-aanvalsverdrag met Rusland was alleen bedoeld om niet op twee fronten tegelijk te hoeven vechten. In juni 1941 valt Hitler Rusland aan. Door de Japanse aanval op de Amerikaanse basis Pearl Harbor komt de VS in oorlog. Tot dan doet de VS niet mee, maar daarvoor leverden het alleen wapentuig aan de Geallieerden.
De verhouding vrouwen en Hitler is altijd een beetje moeilijk geweest. Zelf heeft hij een verhouding met Eva Braun waarmee hij uiteindelijk – twee dagen voor hun zelfmoord –trouwde. Vrouwen zijn in zijn ogen nodig om veel kinderen te krijgen, die dan weer soldaat konden worden. Vrouwen die vroeg trouwen krijgen tegen gunstige voorwaarden een lening van 1000 RM. Bij de geboorte van een kind wordt telkens 25% van het bedrag kwijtgescholden. Vrouwen met vier of vijf kinderen krijgen het brozen moederkruis, met zes of zeven het zilveren en met acht of meer het gouden moederkruis.
Vanaf 1926 zijn jongens vanaf 17 jaar verplicht lid van de Hitlerjugend waar ze Hitlers denkbeelden worden bijgebracht. In 1941 wordt de leeftijd verlaagd naar 10 jaar.
Na de uitleg van Geert Visser vervolgen we onze route in het museum en komen we bij een eenpersoonsbunker. Het lijkt een beetje op een smalle iglo maar dan van beton. Naast deze bunker is een ruimte waarbij foto’s en verhalen van mensen die in de concentratiekampen hebben gezeten te zien zijn. De kampen zijn trouwens geen uitvinding van de Duitsers. De Engelsen gebruiken ze al in de Boerenoorlog van 1899-1902. Er zijn verschillende soorten kampen: de vernietigingskampen en de strafkampen. De laatste zijn onderverdeeld in verschillende categorieën van gevangenen. Aan de kleur van een driehoek die op de gevangeniskleding is genaaid is te zien om welke groep gevangenen het gaat zoals Jood, homoseksueel, zigeuner, misdadiger, a-sociaal element of politieke gevangene.
Nederland heeft erg geleden onder de oorlog met de Duitsers en eist een flink stuk land van Duitsland als genoegdoening. Daar is niet veel van terecht gekomen; voor ons het meeste bekende stukje grond is Elten en dat van 1949 tot 1963. De sociaaldemocraten zijn niet voor dit plan: het geeft teveel problemen omdat alle Duitsers die daar wonen weg moeten. Liberalen en protestanten zijn heel terughoudend. Ook de Kerken zijn erop tegen omdat de Duitse bevolking die moet verhuizen onschuldig is aan deze oorlog.
Als laatste zijn we in de gedachtenisruimte waar een krans van klaprozen hangt. De bloem die altijd het eerst groeit op oorlogsgrond. Aan de hand van een staafgrafiek in deze ruimte is goed te zien waar de meeste slachtoffers gevallen zijn in de Tweede Wereldoorlog. Waar wij soms te weinig bij stilstaan blijkt hier maar weer. De grafiek laat de dodenaantallen per land zien. Dan wordt ook pijnlijk duidelijk in welke landen héél veel slachtoffers zijn gevallen. De vroegere gedachteniskapel in de vorm van een parachute is er niet meer, maar boeken waarin de namen de namen van de doden staan liggen er nog steeds.
Na deze punten van uitleg kunnen we zelf nog rondkijken. We spreken we af dat ieder zijn eigen gang gaat en zo lang of kort kan blijven als hij wil. Wij hebben opnieuw een ronde gemaakt op ons eigen tempo en ook in de stilteruimte gekeken. Na nog een kopje koffie en buiten bij de tanks te zijn geweest zit deze excursie er weer op. Met zo’n twintig personen hadden we een aardig groepje voor deze excursie.
Ria Schouten-de Haan